Gian Piero de Bellis

Poliarchia : Manifest

(2002)

 


 

Część I

Przeszłość/Przeszłość

 

 2. Przesłanki historyczne

 3. Państwo

 4. Merkantylizm

 5. Upadek merkantylizmu

 6. Fizjokracja

 7. Wolność

 8. Przemysł

 9. Kapitalizm (początki i rozwój)>

10. Kapitalizm (klimat i postawy)

11. Anarchizm i socjalizm

12. Apogeum rozwoju kapitalizmu, anarchizmu/socjalizmu

13. Państwo na dalszym planie

14. Państwo walczące

15. Nacjonalizm

16. Biurokratyzm

17. Polityka monopolistyczna

 


 

2. Przesłanki historyczne (^)

Historia społeczna ludzkości, w większej swej części, jest historią władzy i konfliktów, które zostały przez nią wywołane. Konflikty są wywoływane w różnych sferach życia, pomiędzy grupami nieprodukcyjnymi i grupami produkcyjnymi.

Władza może być postrzegana jako narzucenie ograniczeń przez jedną osobę lub grupę osób w zakresie wolności myślenia, wypowiadania się i działania innych.

Ok. 1000 roku rozwój handlu i gospodarcze ożywienie miast skupiających przedsiębiorczych mieszczan doprowadziły do załamania się upadającego systemu gospodarki feudalnej.

Nowe władze miast i ich gildie* pokonywały granice lokalne i otwierały nowe przestrzenie, w których przybysze ze wsi zarówno chłopi, jak i służba folwarczna cieszyli się większą wolnością.

Miasto stało się magnesem i portem dla nowych grup ludzi parających się różnymi dziedzinami sztuki lub rzemiosła, którzy wymieniali wytwarzane przez siebie produkty na lokalnych i dalekich rynkach zbytu. Jeśli termin 'burżuazja' ma znaczenie historyczne, to ściśle odnosi się do szerokiego, lub małego kręgu rzemieślników i kupców, którzy żyli i prosperowali w wielu miastach Europy w XIII i XIV wieku.

Ci mieszczanie uwolnieni od feudalnych kajdan byli tymi, którzy nie tylko rozwijali produkcję i handel na dużą skalę, ale promowali nowe wartości, takie jak oszczędność i zaufanie. Wynaleźli również nowe metody księgowania (tzw. podwójna księgowość), sposoby płatności (weksle), formy zbierania i inwestowania oszczędności ('commenda' lub partnerstwo), które dały impuls do dalszego rozwoju produkcji i handlu.

Przy końcu XIV wieku, te dynamiczne jednostki i grupy stały się nie tylko bogate i wszechwładne, lecz także zazdrosne o swój stan bogactwa i władzy. W okresie późniejszym gildie i korporacje miejskie zapoczątkowały wprowadzenie restrykcyjnych praw przeciwko wsi (ludności wiejskiej) i innym miastom (cudzoziemcom).

Te restrykcyjne, monopolistyczne prawa miały na celu zabezpieczenie wyłączności w produkcji i w handlu, na specjalnych warunkach dla gildii miejskich, w granicach ściśle określonych i z korzyścią dla nich.

Aby ten cel osiągnąć, gildie miejskie dumne kiedyś ze swojej niezależności były nawet gotowe akceptować statut królewski, ponieważ zapewniał im przywileje. To był jaskrawy przykład wymiany wolności na bezpieczeństwo.

Ta wymiana trwała kilka stuleci, aby nieuchronnie wydać trujący owoc. W wyniku stopniowego ograniczania wolności w gminach, kontrolę nad wszystkim przejęło: państwo.

(*gildia  w średniowiecznej Europie miejska organizacja o charakterze obronnym, religijnym, towarzyskim, zawodowym; najbardziej rozpowszechnione były gildie kupieckie).

 

3. Państwo  (^)

Państwo, a przede wszystkim państwo narodowe, wbrew obiegowym opiniom nie zawsze istniało.

Najpierw istniały społeczeństwa (zorganizowane grupy jednostek) jeszcze na długo przed państwem i bez obecności państwa.

Po drugie, na przestrzeni dziejów istniały nie państwa narodowe, lecz inne organizmy, które były główną formą organizacji politycznej. Istniały ogromne organizmy (jak: cesarstwo macedońskie, cesarstwo rzymskie, Kościół chrześcijański czy święte Cesarstwo Rzymskie) lub też małe (jak: miasta greckie, średniowieczne lenna, czy okręgi administracyjne w okresie renesansu).

Pojawienie się w XVI w. państwa jako władzy centralnej, wywodzi się z dwóch historycznie współistniejących słabych punktów tych organizmów: uniwersalizmu i partykularyzmu.

- Uniwersalizm: uniwersalistyczne potęgi jak papiestwo czy cesarstwo były kulturalnie i politycznie słabe.

- Partykularyzm: władze lokalne (miasta i gildie miejskie) stawały się coraz bardziej zacofane i rezygnowały ze swoich praw na rzecz silniejszego organu w zamian za ochronę ich monopoli zarówno w produkcji, jak i w handlu.

Tymi nowymi elementami nieznanymi w okresie feudalnym, które wprowadziło państwo były:

- monopolizacja władzy na większym obszarze,

- centralizacja podejmowania decyzji i tworzenie procedur prawnych, co spowodowało zlikwidowanie praw i tradycji lokalnych.

Od XVI wieku władza państwa stale wzrastała. Opracowana została także pewna teoretyczna koncepcja, opisująca zasady postępowania państwa w sprawach politycznych i ekonomicznych.

Ta teoretyczna koncepcja znana jest jako merkantylizm.

 

4. Merkantylizm (^)

Merkantylizm był ekonomiczną doktryną państw narodowych w początkowej fazie ich powstawania.

Merkantylizm charakteryzował się interwencjonizmem, fiskalizmem i supremacją interesów państwa.

- Interwencjonizm. Państwo promowało lub popierało rozwój silnie sterowanych monopoli i oligopoli. Produkcja i handel (szczególnie zagraniczny) na ogół były pod kontrolą państwa.

- Fiskalizm. Monopole było łatwiej kontrolować przez podatki. Nawet nadawanie monopolistycznych przywilejów  dla gildii i kupców, miało na celu wzrost fiskalnych korzyści dla państwa.

- Supremacja. Produkcja i handel powodowały wzrost zasobów metali szlachetnych (złota, srebra) gromadzonych przez państwo, jako że stanowiły one o jego potędze i bogactwie w stosunku do państw rywali.

Od XVI do połowy XVIII wieku, merkantylizm by dominującą ideologią i praktyką sprawujących władzę. To był feudalizm na szeroką skalę, z taką samą piramidalną strukturą, lecz z dwiema głównymi różnicami. Po pierwsze, miasto i jego gildie zastępowały pana feudalnego panującego na wsi. Po drugie, na samym szczycie kierując i kontrolując (lub próbując kontrolować) wszystko i wszystkich pojawia się władza centralna: państwo.

Ten czynnik regulowania i kontrolowania (interwencjonizm) pojawia się w wielu szczegółowych rozporządzeniach dotyczących nauki, robotników, manufaktur i handlu.

W początkowej fazie interwencjonizm miał na celu gromadzenie dochodów dla kierowania mechanizmem państwowym (fiskalizm), a następnie przez długi okres służył utrzymaniu władzy oraz zapewnieniu trwania przewagi interesów państwa zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych (supremacja).

 

5. Upadek merkantylizmu (^)

Stosowanie ideologii merkantylizmu było bardzo rygorystyczne we Francji, znacznie bardziej swobodne w Holandii i w Anglii.

To rozluźnienie kontroli państwa pozwoliło Holandii i Anglii rozpocząć proces rozwoju, który przyniósł tym państwom uznanie i zapewnił dobrą pozycję.

Natomiast Francja straciła swoją dominującą rolę i pozostała na długo w tyle z powodu rygorystycznych praktyk merkantylistycznych.

Faktycznie, merkantylizm można określić jako poprawioną i zmodyfikowaną wersją feudalizmu, opartą na związku między zmonopolizowanymi lokalnymi gildiami a scentralizowanym państwem.

Wszystkie interwencje państwa w gospodarkę, poprzez finansowanie inwestycji i nadawanie monopolistycznych przywilejów w konsekwencji osłabiały przemysł i handel, zamiast umacniać.

Oczywiście: to nie by przypadek, że idee te przyspieszały nowe podejście do ekonomii politycznej. Najpierw obserwujemy to we Francji, gdzie regulacje państwowe były bardziej dotkliwe.

Ta nowa szkoła ekonomiczna została nazwana: fizjokracją.

 

6. Fizjokracja (^)

Reakcją na nadmierną wagę przywiązywaną przez państwo do produkcji i handlu zagranicznego, z pominięciem rolnictwa, była fizjokracja. W tym samym czasie istniała wiara w naturalne prawo ekonomiczne jako opór przeciw regulacjom państwowym.

Wiara ta była wyrażana w haśle: laissez faire, laissez passer*; protest przeciwko ingerencji państwa w te dziedziny działalności gospodarczej, które mogłyby prosperować dobrze, gdyby tylko pozostawione je samym sobie.

Rola fizjokratów miała polegać na udowodnieniu poglądu, że rozwój gospodarczy mógłby zostać osiągnięty tylko przez zmniejszenie roli państwa.

Faktycznie, fizjokraci nie osiągnęli we Francji, w swoim kraju dużego sukcesu.

W istocie, stary reżim, rewolucja francuska i cesarstwo napoleońskie były dalekie od retorycznych deklaracji o wolności ludzi i o równouprawnieniu. W coraz większym stopniu zależało im na zwiększaniu roli wszechogarniającego państwa, żądnego kontroli i monopolizacji dla swojego własnego wzrostu, nawet kosztem hamowania ekonomicznego i społecznego rozwoju.

Francja, jeśli chodzi o praktyki merkantylistyczne, pozostała z tyłu i odgrywała od tego momentu wyraźnie podrzędną rolę w porównaniu z bardziej wolnymi i bardziej dynamicznymi krajami.

Do najbardziej wolnych i dynamicznych krajów należała Anglia.

(*nie sprzeciwiać się, przepuścić).

 

7. Wolność (^)

Anglia od początku swej historii aż do XVI wieku była krajem ekonomicznie i technologicznie zacofanym w porównaniu z resztą Europy.

Nie miała ani bogactwa Hiszpanii (złota i srebra z Południowej Afryki), ani wielkości i wytworności Francji. Anglia była rzadko zaludniona, miała w dodatku niską wydajność produkcyjną. Nie mniej jednak rozpoczęła ona rozwijanie tego, co miało ostatecznie o wiele większe znaczenie: tolerancję i wolność.

- Tolerancja umożliwiła udzielanie schronienia ludziom, którzy byli prześladowani i wygnani z innych krajów (Walonowie, Hugenoci). Ci nowi ludzie zasilali rzesze pracowników w nowych gałęziach przemysłu.

- Wolność pozwoliła na większe ożywienie intelektualne, którego rezultatem były wynalazki, następnie przyjęcie i rozpowszechnianie mechanicznych narzędzi. Uwolniony Prometeusz* stworzył nowy świat przemysłu oparty na maszynach.

Od XVIII wieku, szczególnie od 1780 roku, w Anglii szybko wzrastała produkcja wyrobów, dzięki wynalazkom z dziedziny mechaniki i umacniała się jej pozycja ekonomiczna.

To nie gromadzenie złota i srebra jest fundamentem wzrostu gospodarczego, jak o tym usiłowały przekonywać różne wnikliwe analizy, lecz postawa tolerancji i wolności stosowana w praktyce.

Ten klimat społeczny, wynikający ze szczęśliwego mażeństwa liberalizmu i indywidualizmu przyniósł gwałtowną przemianę w rolnictwie i w produkcji, co doprowadziło do ogromnego wzrostu produkcji towarów konsumpcyjnych i rozpoczęło powszechną poprawę warunków życia.

(*Prometeusz jest symbolem dobroczyńcy ludzkości).

 

8. Przemysł (^)

Należy podkreślić, że rewolucja przemysłowa mogła przede wszystkim dokonać się dzięki wolności. Anglia w XVIII wieku była jednym z najbardziej wolnych krajów na ziemi. I to jest główna przyczyna dlaczego właśnie tutaj miała miejsce rewolucja przemysłowa.

Rewolucja przemysłowa była wynikiem wolności i spowodowała dalszy rozwój wolności: swobodę w produkcji, w handlu i w wynalazczości.

To nie podział pracy (jak w słynnym przykładzie fabryki szpilek) stworzył podstawy rewolucji przemysłowej. Zwiększenie wydajności w produkcji nie wystarczy, aby wywołać i podtrzymać takiego rodzaju radykalną transformację. Aby mieć wpywł na poprawę rentowności w produkcji oraz na stosowanie wynalazków w produkcji i w handlu potrzebna jest wolność. Ogromne znaczenie miało rozwijanie wynalazczości, kiedy wynalazca nie był niepokojony, prześladowany, czy nawet stracony.

Burżuazja - jako klasa - nie była motorem rewolucji przemysłowej.

Jeżeli za burżuazję uważa się osoby kierujące gildiami z ich monopolistycznymi praktykami, to przez bardzo długi okres odgrywały one rolę potężnego hamulca, wobec wzrostu ekonomicznego czy technologicznego. W ten sposób czas burżuazji, jako klasy rewolucyjnej, dawno już minął; tylko nazwa burżuazja została utrzymana i używana z powodów ideologicznych, aby wyrazić istotę rzeczy lub pogardę (burżuje).

Do rozwoju produkcji przyczynili się entuzjaści przemysłu i mechanizacji, którzy w klimacie wolności mogli w pełni wykorzystać swoje zainteresowania i pomysłowość. Wynalazcy i przedsiębiorcy, to ludzie po wielu doświadczeniach życiowych i wywodzących się z różnych zawodów; nie tylko arystokracja ziemska (szlachta) wprowadziła ulepszone metody w rolnictwie, lecz także Watt - zegarmistrz z swoim silnikiem parowym, Arkwright - fryzjer ze swoją przędzarką i Fulton - jubiler z swoim parowcem przyczynili się do rozwoju techniki.

W tym historycznym okresie dominującą rolę odgrywał kapitał (maszyny) i dlatego nazywamy go kapitalizmem.

 

9. Kapitalizm (początki i rozwój) (^)

Zapowiedzi początków kapitalizmu można szukać około połowy XVI w. w Anglii, Szkocji i w Niderlandach.

Jeżeli przyjąć (co błędnie założył Adam Smith), że kapitał to przede wszystkim pieniądz, wówczas początki kapitalizmu można by datować razem z wprowadzeniem pieniądza - na długo przed rewolucją przemysłową.

Lecz 'kapitał' głównie oznacza mechanizację wykorzystywaną w produkcji towarów. Z taką kwalifikacją: kapitalizm jest systemem ekonomicznym produkcji opartym na ekstensywnym i stale rosnącym użyciu maszyn (narzędzia złożone i proste).

O kapitalizmie możemy mówić, gdy mamy do czynienia z przewagą i wyższością kapitau (maszyn) w stosunku do innych czynników produkcji (ziemi i pracy).

Wiele mechanicznych narzędzi zostało wynalezionych w innych krajach przed Anglią (na przykad w Chinach), lecz brak wolności wskutek despotycznej kontroli państwa uniemożliwił praktyczne ich zużytkowanie i rozpowszechnienie.

Z tego powodu mechanizacja będąc ważna i kluczowa dla istnienia i funkcjonowania kapitalizmu odgrywała swoją produktywną rolę jedynie w pewnych specyficznych warunkach wstępnych.

Te wstępne warunki niezbędne dla istnienia kapitalizmu to: społeczny klimat i psychologiczne postawy jednostek i grup sprzyjających jego rozwojowi.

 

10. Kapitalizm (klimat i postawy) (^)

Charakterystyczne cechy kapitalizmu, klimat społeczny oraz psychologiczne postawy sprowadzały się do:

- liberalizmu (politycznego, ekonomicznego i kulturalnego);

- indywidualizmu (prawo naturalne, partnerstwo w biznesie);

- gospodarności (pracowitość, oszczędność, kalkulacja ekonomiczna).

Kapitalizm był niezwykle dynamicznym okresem produkcji, rewolucyjną epoką w ekonomii i historii społeczeństwa, kiedy jednostki stale unowocześniały środki i metody produkcji.

Kapitalizm sprzyjał rozwojowi prostej ideologii: każda osoba troszczyła się o swoje własne zyski. Ponad to była w stanie pomagać osiągać zyski swoim towarzyszom i całej swojej wspólnocie. Każda osoba była wolna i zachęcana do rozwoju swojego przedsiębiorstwa i osiągania lepszych zysków, które były gwarantowane i stale powiększane.

To było totalne odwrócenie powiedzenia Hobbesa: 'człowiek człowiekowi wilkiem', które usprawiedliwiało istnienie władzy absolutnej. Kapitalizm: to rozwojowa i optymistyczna ideologia, która stworzyła możliwości dla powstawania i rozwijania różnych utopijnych i mesjanistycznych wizji społecznego odrodzenia, w których człowiek (a nie 'oświecony autokrata') zajął centralną pozycję.

Wśród tych wizji dwie miały największe znaczenie : anarchizm* i socjalizm.

(*anarchizm  kierunek polityczny, głównie w XIX wieku dążący do natychmiastowej likwidacji państwa (i wszelkiej władzy politycznej) i zastąpienia go poprzez zrzeszenia wolnych wytwórców.)

 

11. Anarchizm i socjalizm (^)

Anarchizm i socjalizm były systemami pojęciowymi wynikającymi z analizy kapitalizmu i wychodzącymi poza kapitalizm. Innymi słowy: cel anarchizmu i socjalizmu został przejęty z kapitalizmu i sprowadza się do pełnego rozwoju osoby i społeczeństwa.

Po ponurych latach feudalizmu i światłach jutrzenki kapitalizmu mógbły nadejść pewnego słonecznego dnia pełny rozkwit anarchizmu i socjalizmu.

Podstawowe zasady anarchizmu i socjalizmu były pod wieloma względami podobne. Zmierzały one do rozładowania trzech głównych konfliktów wynikających z: podziału między narodami, podziału między pracą fizyczną i intelektualną i podziału między miastem i wsią.

- Podział między narodami próbowano zniwelować przez promocję pacyficyzmu i internacjonalizmu.

- Podział między pracą fizyczną i umysłową przez pełny rozwój wszystkich czynników produktywnych wśród nich, przede wszystkim istoty ludzkiej.

- Podział między miastem i wsią przez zrównoważone rozproszenie populacji i wyposażenia gospodarstw domowych, stworzeniu zielonych przestrzeni i udogodnień dla wszystkich.

Gdzie podziały narastały, próbowano różnych sposobów:

- mocno akcentowano rolę jednostki (anarchizm), w przeciwieństwie do roli społeczeństwa (socjalizm);

- przydzielano państwu w okresie przejściowym funkcje społeczne (socjalizm) lub odrzucano te funkcje w nowej organizacji jednostek w społeczeństwie (anarchizm).

W ciągu XIX wieku dynamiczny antagonizm i konfliktowe partnerstwo pomiędzy kapitalizmem i jego potencjalnymi sukcesorami (anarchizmem i socjalizmem) spowodowały ciągłe polepszanie się powszechnych warunków życia w taki sposób, że tworzyły iluzję nigdy nie kończącego się materialnego i moralnego rozwoju.

 

12. Apogeum rozwoju kapitalizmu, anarchizmu/socjalizmu (^)

Kapitalizm, anarchizm/socjalizm łączyło kilka wspólnych zasad, które można określić jako:

- scjentyzm (poleganie na nauce i technologii),

- uniwersalizm (interwencjonizm i handel światowy),

- pacyfizm (anty-militaryzm).

Rzeczywiście, scjentyzm, uniwersalizm i pacyfizm realizowany by w pełni w okresie rozkwitu kapitalizmu (pierwsza połowa XIX wieku), gdy Anglia kolebka kapitalizmu zajęta była głównie ciężką pracą i wymianą handlową na światową skalę i nie prowadziała wojen, które mogłyby spowodować zniszczenie produkcji i handlu.

Wzajemne odnoszenie/zwalczanie między kapitalizmem a anarchizmem/socjalizmem odznaczało się dużą żywotnością i pozwoliło na:

- destrukcję feudalnych pozostałości i merkantylistycznych partykularyzmów oraz propagowanie nowych, podstawowych norm zachowań ekonomicznych,

- produkcję ciągle wzrastającej liczby dóbr na niespotykaną dotąd skalę, tak że po raz pierwszy w historii niektórzy ludzie zaczęli snuć marzenia o świecie wolnym od nędzy i z bogactwem dla wszystkich.

Podczas XIX stulecia nadzieja na niekończący się wzrost politycznej demokracji i społecznego rozwoju była szeroko rozpowszechniana, osiągając swój szczyt wraz z wybuchem rewolucji w 1848 roku i z wystawą międzynarodową w 1851roku.

Kapitalizm i alternatywne rozwiązanie socjalizm/anarchizm były w kulminacyjnym punkcie rozwoju.

W tym czasie państwo pozostawało na dalszym planie, zwaszcza w Anglii, która była najbardziej rozwiniętym krajem.

 

13. Państwo na dalszym planie (^)

Przez większą część XIX wieku państwo nie ingerowało, przynajmniej jeśli chodzi o życie gospodarcze.

Pod wpływem wysokiego rozwoju gospodarczego sąsiednich regionów (np. w Anglii, w Niderlandach) nawet tak zdominowany kraj przez państwo, jak Francja, musiał ograniczać swoją władzę nad jednostkami.

Państwo musiało wycofać się na dalszy plan.

Koleje, elektryfikacja, produkcja i handel były rozwijane i prowadzone przez indywidualne osoby i spółki.

Aktywność słabego państwa, słabego w porównaniu z innymi silnymi ośrodkami władzy, stopniowo zwiększała się. Działania państwa prowadziły do ograniczania dominacji innych ośrodków władzy.

Na przykad w Anglii, mamy raport państwowych inspektorów o warunkach pracy, interweniujący w sprawie ochrony zdrowia i higieny, popierający zmniejszenie ilości godzin pracy i utworzenie wykształconego establishmentu.

Oprócz państwa istniały również pewne grupy społeczne i samodzielni przedsiębiorcy, którzy zabierali głos i działali przeciwko bardzo brutalnym przejawom kapitalizmu, szczególnie jeśli chodzi o dominującą rolę maszyn nad człowiekiem.

Niektóre z tych negatywnych aspektów były pozostałością okresów poprzednich, jak zatrudnianie 5-letnich dzieci w niektórych gałęziach przemysłu, praktyka ta była narzucana przez państwo merkantylistyczne we Francji i Anglii poprzez takie środki, jak grzywny dla buntujących się rodziców.

Pomimo nierówności społecznych, nadmiernej eksploatacji w pracy, trudnych warunków życia, ludzie byli pełni nadziei na stałe poprawianie warunków sanitarnych, wykształcenia, mieszkania i wyżywienia, prowadzących do wydłużania lat życia.

Poza tym, coraz więcej osób odgrywało stale rosnącą, aktywną rolę w społeczeństwie. Zwiększała się ona przez rozszerzenie politycznego prawa wyborczego w XIX i XX wieku. Wyłonili się nowi protektorzy i obrońcy, którzy występowali, aby reprezentować proletariat.

W tym sensie wolna gra/walka interesów stwarzała możliwość działania w kierunku osobistego i społecznego postępu. Stopniowo przesunęła się ona do sceny politycznej, gdzie znajdowała się plejada nowych aktorów gotowych grać inne 'publiczne' role (tzw. aparat państwa), jak polityk, biurokrata, sędzia, oficer armii i policjant.

Państwo przystąpiło do walki.

 

14. Państwo przystąpiło do walki (^)

Ogromne działania destrukcyjne przeciw państwu w latach poprzednich, kreowanie teraźniejszości i przyszości prowadziłoby do nigdy nie kończącego się rozwoju, gdyby tylko ujemne zjawiska istniejące w każdej rzeczywistości (zarówno w kapitalizmie jak i w socjalizmie) można było zahamować. Tak się nie stało.

Tak więc po krótkiej przerwie, kiedy państwo trzymało się lub było utrzymywane na planie dalszym i musiało dzielić władzę z innymi pojawiającymi się ośrodkami władzy, państwo ponowne rozpoczęło utwierdzanie swojej poprzedniej przewagi.

W pierwszej kolejności państwo podjęło akcję przeciw upadającym ośrodkom władzy, jak Kościół katolicki oraz słaby ruch anarchistyczny.

Kościół katolicki właściwie już osłabiony (przez wywłaszczenie i restrykcje) w całej Europie, szczególnie we Francji, otrzymał jeszcze inny cios, kiedy 'Żelazne dekrety' w 1880 roku nakazywały rejestrację czyli uzyskiwanie zgody na prowadzenie działalności religijnej. Przykadem na to jest wydalenie Jezuitów, którzy się temu nakazowi nie podporządkowali. To była radykalna zmiana, nieznane od stuleci usankcjonowanie dominacji państwa nad Kościołem.

Ruch anarchistyczny - najbardziej wolny, lecz także najbardziej naiwny ruch walczący o nowe społeczeństwo, został szybko zdyskredytowany i zniszczony przez infiltracje i manipulacje. Mając do czynienia z nie doinformowanymi i naiwnymi ludźmi propaganda państwa osiągnęła sukces, utożsamiając anarchię z chaosem i nieporządkiem, jakby anarchiści byli przeciw organizacji i ustaleniu zasad i przepisów, a nie przeciw państwu narzucającemu kontrolę i zasady organizowania się.

Poza tym nadszed czas, aby rozprawić się z kapitalizmem i socjalizmem.

Wybrana taktyka miała dominować nad kapitalizmem i osłabić socjalizm, używając zarówno marchewki jak i kija, przeciwstawiając jeden obóz innym. Niezadowolonym i rozgoryczonym nowym przedsiębiorcom kapitalistycznym przeciwstawiano nowych ambitnych przywódców socjalistycznych, którzy poszli na ugodę za udział we władzy.

To było doskonałe połączenie korupcji i przymusu.

Na utrwalenie tej sytuacji miał wpyw nacjonalizm, który trafia do różnych warstw społecznych i zaraził zarówno kapitalizm, jak i socjalizm.

 

15. Nacjonalizm (^)

W XIX wieku na scenie politycznej dominował ustrój kapitalistyczny, a socjalizm walczy z nim, aby przyznać robotnikom większą/lepszą porcję z rosnących zysków w produkcji. Pojawiło się wówczas na scenie politycznej nowe zjawisko: walka o utworzenie państw narodowych (na przykad Niemcy, Grecja, Włochy, Polska).

Ta walka o narodową identyfikację nie była na początku pozbawiona postępowych aspektów, tak jak powstania przeciw uciskającym władzom zaborczym i dążenie do samostanowienia. Ta walka mogłaby być kontynuowana, gdyby nowy polityczny organizm by zastąpiony zdecentralizowaną federacją i kulturalną różnorodnością (jak to zrobiła Szwajcaria), odrzucając każdy ślad szowinizmu i supremacji.

Przeciwnie, zamiast federacji zapanował centralizm utrzymujący pewną postawę narodowej mono-kulturalnej hegemonii, która patrzyła z odrazą i pogardą na rozmaitość dialektów, tradycji i zwyczajów poszczególnych grup lokalnych.

Nacjonalizm zyskał uznanie, rozpowszechniał się i panował.

Wraz z utrwaleniem się nacjonalizmu w Europie, kapitalizm i socjalizm stał się coraz bardziej partykularny (oparty na narodzie) w swoich poglądach i interesach.

Oryginalny duch kreatywności, współzawodnictwo o postęp i usiłowania poprawy życia na światową skalę zanika.

W ich miejsce pod sztandarem państwa narodowego bardzo szybko umocniły się dwa zjawiska:

- biurokratyzm

- polityka monopolistyczna.

 

16. Biurokratyzm (^)

Państwo, wracając do pozycji dominującej, potrzebowało armii urzędników spełniających wiele nowych funkcji. Ponadto, rozpoczęło przydzielanie dla siebie dodatkowych uprawnień (oprócz pewnych tradycyjnych), które poszerzały uzależnienie, jak: urzędy skarbowe, wojsko, policja, więzienia, szkoły, sądownictwo, służby sanitarne, transport, usługi pocztowe, kontrolowanie każdej gałęzi przemysłu i handlu itd.

Materialne utrzymanie wielkiej rzeszy urzędników państwowych stało się możliwe dzięki istnieniu pracodawców i robotników, obsługujących stale poszerzającą się machinę produkcyjną. Faktycznie, tylko aktywność grup produkcyjnych pozwala na tworzenie i umocnienie się pasożytniczej warstwy społecznej.

Z tego powodu obszar pasożytnictwa móg być nadzwyczajnie szeroki, ponieważ siły produkcyjne były nieporównywalnie wielkie.

Nowością w stosunku do starego reżimu, istniejącego krótko przed rewolucją francuską było to, że teraz prawie każdy mógł zostać urzędnikiem państwa, niezależnie od tego z jakiej warstwy społecznej pochodził. W końcu, przez rozległy i stały rozrost biurokracji państwa, pasożytnicza egzystencja stała się możliwa dla wielu ludzi, a nie tylko dla elit.

Ponadto, rozszerzanie się biurokracji nie dotyczyło tylko struktur państwa, lecz dotknięte nią były także kapitalistyczne i socjalistyczne organizacje. Stwarzało to możliwości dla inteligentnych, ambitnych robotników, którzy mogli wspinać się na drabinie społecznej i stawać się kontrolerami i mediatorami proletariatu.

Biurokratyzacja społeczeństwa doprowadziła do degeneracji wzajemnego odnoszenia się kapitalizmu i socjalizmu. Gdyby to pierwotne, dynamiczne wzajemne odnoszenie trwało bez zakłóceń (jak to było w przeszłości), wówczas następowałby dalszy wzrost siły nabywczej robotników i polepszanie ich warunków pracy. Z biegiem czasu mogłoby nastąpić skrócenie dnia roboczego, jak to zdarzało się już w przeszości.

Lecz podobne zjawiska nie miały miejsce. Zamiast tego konsumpcja urzędników państwowych i innych warstw pasożytniczych rosła kosztem czynników produkcyjnych.

Biurokratyzm był także wynikiem innego rozrastającego się raka: polityki monopolistycznej.

 

17. Polityka monopolistyczna (^)

Naturalną skonnością państwa jest monopolizowanie władzy, przynajmniej w granicach określonego, zazwyczaj szeroko, terytorium; dzielenie się władzą jest wewnętrznie sprzeczne i niezgodne z jej prawdziwą naturą.

Państwo narodowe staje się urodzajną glebą dla wzrostu monopoli w gospodarce. Państwo narodowe, w celu wzmacniania potęgi zagranicznej i kontroli w kraju, popierało tworzenie i konsolidację monopoli i oligarchii. Czyniło to poprzez patronat i protekcjonizm.

- Patronat polega na dawaniu wyłącznych praw produkcji i dystrybucji zastrzeżonych tylko dla spółek narodowych, które były własnością państwa albo państwo je kontrolowało, albo były one dla państwa pożyteczne.

- Protekcjonizm ochraniał lub izolował spółki narodowe przed konkurencją zagraniczną. Przez protekcjonizm państwo stało się ojcem, a importowe taryfy matką monopoli.

Państwo, rzeczywisty twórca monopoli, przez patronat i protekcjonizm nie tylko tworzyło i popierało monopole, lecz w zakamuflowany sposób i zręcznie dostarczało dla siebie usprawiedliwienia dla takiej ekspansji. Państwo, z powodów politycznych, popiera anty-monopolistyczne prawa i państwową własność i w ten sposób osiąga znakomity rezultat, będąc postrzegane jako obrońca praw człowieka przed wielkimi przedsiębiorcami, podczas gdy w tym samym czasie właśnie państwo stało się w sposób niezauważalny jedynym, realnym monopolistą.

W każdym razie albo państwo było właścicielem, albo państwo kierowało spółką, albo popierało te organizacje, których model odpowiadał państwu i było skłonne prowadzić interesy z kilkoma wielkimi spółkami łatwiejszymi do identyfikacji i kontrolowania, aniżeli z wieloma dynamicznie rozwijającymi się małymi firmami. To potwierdza się nie tylko w sferze spraw ekonomicznych, lecz szczególnie w dziedzinie polityki i kultury.

Najbardziej agresywne i konsekwentne było państwo we wprowadzaniu monopolistycznej kontroli i narzucaniu jednorodności w stosunku do działań grup mniejszościowych. Tutaj kryminalna siła scentralizowanego państwa doprowadziła do ludobójstwa, jak przypadek Armenii (1,5 miliona zgładzonych przez państwo tureckie) czy Żydów (6 milionów straconych z rąk państwa niemieckiego).

Polityka monopolistyczna wymagała biurokracji, a ona odwzajemniała się wzmacnianiem monopoli.

Monopolizacja jest synonimem centralizacji i ujednolicania. Aby osiągnąć te cele państwo uciekało się nie tylko do represji, lecz głównie do indoktrynacji i manipulacji.

Prusy w 1808 r. zapoczątkowały centralne administrowanie edukacją uzyskując na nią monopol państwa.

Jak zawsze idące z duchem czasu postępowe lub pseudo-postępowe kręgi uzasadniały i popierały nowe metody działania. W przypadku szkolnictwa ze zwolennikami interwencjonizmu państwa można byłoby się zgodzić, gdyby państwo ograniczało się do pomocy materialnej, bez ingerencji w treści nauczania. Odwrotnie, państwowy system szkolnictwa od początku odznaczał się narzuconą jednomylnością przez urabianie umysłów i scentralizowaną kontrolę.

Po pewnym czasie uzupełnieniem tych działań stała się monopolistyczna kontrola środków komunikowania (jak np. radia), mająca na celu szerzenie propagandy przez selekcjonowanie informacji i uspakajanie opozycji.

To wszystko przydało się w przygotowaniu uległego mięsa armatniego dla nadchodzącego państwa, popierającego pogromy.

 


[Wprowadzenie]  [I]  [II]  [III]